Dziś słów kilka o tympanonach fundacyjnych. Cóż to takiego? Najprościej rzecz ujmując, tympanon to płaskorzeźba umieszczona w portalu, nad otworem wejściowym. W przypadku architektury sakralnej płaskorzeźby tympanonów najczęściej przedstawiają postacie świętych i sceny religijne. Niekiedy w tympanonie możemy ujrzeć podobiznę fundatora danego kościoła czy też klasztoru. Wówczas mówimy o tympanonie fundacyjnym. W średniowiecznej sztuce sakralnej na ziemiach polskich znanych jest obecnie pięć tympanonów fundacyjnych, z czego dwa znajdują się w Strzelnie (kościół św. Trójcy i rotunda św. Prokopa) a trzy we Wrocławiu.

Spośród trzech wrocławskich tympanonów fundacyjnych dwa pochodzą z XII w. i związane są z możną rodziną Włostowiców herbu Łabędź.

Najbardziej znanym przedstawicielem tej rodziny jest niewątpliwie Piotr Włostowic. Wieleby o nim mówić, jednak najkrócej rzecz ujmując, był on palatynem księcia Bolesława Krzywoustego, niezwykle wpływowym politykiem i fundatorem obiektów sakralnych. Jego rezydencja znajdowała się na Ołbinie, dawniej wsi położonej na północ od Ostrowa Tumskiego, obecnie dzielnicy Wrocławia. Tam też Włostowic ufundował w pierwszej połowie XII w. opactwo benedyktynów. Opactwo na Ołbinie było potężnym kompleksem sakralnym, na który składały się trzy świątynie oraz budynki klasztorne i gospodarcze, skupione wokół trzech dziedzińców wewnętrznych. Niestety, ten wspaniały zespół architektoniczny został rozebrany decyzją rady miejskiej w XVI w. Do naszych czasów przetrwały jedynie detale architektoniczne, które możemy podziwiać na południowej elewacji kościoła św. Marii Magdaleny, w Muzeum Narodowym, w Muzeum Historycznym i w Muzeum Architektury we Wrocławiu. Jednym z detali jest tympanon fundacyjny Jaksy, eksponowany w tzw. sali romańskiej Muzeum Architektury we Wrocławiu. Losy tego zabytku zanim trafił do muzealnej sali były burzliwe. Przez dwieście siedemdziesiąt lat zdobił fasadę szpitala Wszystkich Świętych, a gdy ten na przełomie XVIII i XIX w. także rozebrano, tympanon wmurowano w jeden z magazynów usytuowany przy arsenale. Detal umieszczono rewersem do wierzchu, na którym umieszczono napis: „Konige Preuss Proviant Haus”. Tympanon odnaleziono w 1962 r., przy okazji rozbiórki rzeczonego magazynu.

Tympanon powstał w latach 60-tych XII w. i jest najstarszym zachowanym tympanonem fundacyjnym na ziemiach polskich. Pierwotnie znajdował się w portalu kościoła św. Michała, jednej z trzech świątyń opactwa na Ołbinie. Środkowa część płaskorzeźb przedstawia Chrystusa Tronującego w mandorli. Po prawicy Zbawiciela ukazany jest Jaksa z modelem świątyni oraz jego żona Agata, córka Piotra Włostowica. Po przeciwnej stronie widzimy księcia Bolesława Kędzierzawego z synem Leszkiem. Książę trzyma model ufundowanego przez siebie kościoła św. Małgorzaty w Bytomiu.

Drugi z wrocławskich tympanonów fundacyjnych, związanych z rodziną Włostowiców, znajduje się w kościele Najświętszej Marii Panny na Piasku, należącym niegdyś do augustianów. Zakonnicy przybyli tu przed 1149 r. z pobliskiej góry Ślęży, która także należała do włości Włostowiców. Obecna świątynia powstała w XIV w. Jej przysadzista i nieco mroczna bryła góruje nad wyspą, podkreślając jej tajemniczy powab… Relikty kościoła Włostowiców zachowały się w krypcie pod prezbiterium ale nie tylko. Z tamtych czasów pochodzi także tympanon fundacyjny, znany jako tympanon Marii Włostowicowej, umieszczony w nawie południowej. Widzimy na mim Matkę Bożą z Dzieciątkiem, Marię Włostowicową, ofiarującą model świątyni, oraz jej syna Świętosława.

Trzeci z wrocławskich tympanonów fundacyjnych, znany jako tympanon Tronu Łaski znajduje się w kościele św. Krzyża na Ostrowie Tumskim. Świątynię ufundował w 1288 r. książę Henryk IV Probus na pamiątkę pojednania z biskupem krakowskim Tomaszem II. Płaskorzeźba przedstawia księcia wraz z żoną Matyldą, adorujących Tron Łaski, czyli Boga Ojca trzymającego Krzyż z rozpostartym na nim ciałem Zbawiciela.